در حالی که نگهداری حیوانات خانگی در کشور رو به گسترش است، یک دامپزشک از پیش شرط هایی گفت که دارندگان حیوانات خانگی باید به آن توجه نمایند و مطمئن باشند که یک حیوان وحشی، هرگز خانگی نمی شود.
به گزارش بازی دراز، به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، نگهداری از حیوانات در فرهنگ و تاریخ ایرانیان ریشه دارد. روستاییان و عشایر ایرانی، سالیان سال از سگ برای حفاظت از محل زندگی، از چارپایان، دام ها و طیور، بهره می بردند. در ادبیات و تاریخ ایران نیز نمونه های فراوانی از نگهداری حیواناتی چون گربه، طوطی و کبوتر دیده می شود و پیوند میان انسان و حیوانات خانگی بسیار محکم بوده است تا جایی که «رستم» را نمی توان بدون «رخش» در شاهنامه تصور کرد و «بازرگان» مثنوی را بدون «طوطی». این رابطه تا جایی پیش می رود که سیاحان اروپایی در دوران صفویه از وجود صدها «کبوترخانه» در ایران یاد می کنند و تاکید می کنند که نگهداری از کبوتران در میان ایرانیان بسیار رایج است و آنان از کود این حیوانات بهره های بسیاری در کشاورزی خود می برند.
** حیوان خانگی چه نوع حیوانی است گذشته از حیواناتی چون کبوتر، مرغ و خروس، گربه یا طوطی که در تاریخ ادبی ایران به نگهداری آنان بسیار اشاره شده است؛ امروزه مشاهده برخی حیوانات عجیب و غریب در خانه های ایرانیان، این سووال را در اذهان ایجاد می کند که چه حیوانی را می توان خانگی و اهلی دانست؟ دکتر «علی مشیری» جراح متخصص دامپزشکی و مدرس دانشگاه در این ارتباط به پژوهشگر ایرنا گفت: حیوان خانگی، حیوانی است که قابلیت رام شدن داشته باشد و بتواند با انسان ها در داخل خانه زندگی کند. همزیستی یک نوع حیوان، با انسان ها در یک شب پدید نمی آید و حاصل هزاران سال ارتباط است. نمی توان یک حیوان را از حیات وحش به دام انداخت و وارد خانه ها کرد. حیوانی که متعلق به طبیعت است را باید در طبیعت آزاد گذاشت. این پژوهشگر حوزه حیوانات خانگی افزود: حیواناتی که از حیات وحش به خانه ها آورده می شوند؛ اغلب به صورتی خشن و دردناک در دام سوداگران می افتند و به صورت قاچاق و غیرقانونی خرید و فروش می شوند. خرید حیوانات حیات وحش با هدف نگهداری آن ها در خانه ها، موجب تقویت این باندها و شبکه انتقال غیرقانونی حیوانات در سراسر جهان می شود. اگر یک «میمون» امروز در بازار زیرزمینی به فروش می رسد، مطمئن باشید به بدترین وضع در حیات وحش، از مادر خود جدا شده است. سوداگران در بدترین شرایط آن ها را حمل می کنند و در نهایت به فروش می رسانند. چنین اقداماتی ممکن است موجب انقراض برخی گونه ها شود. دکتر مشیری به نکته ای مهم درباره این حیوانات اشاره کرد و گفت: حیوانات حیات وحش اغلب دارای بیماری های مشترک با انسان ها هستند و متاسفانه شناخت چندانی نسبت به این بیماری های مشترک وجود ندارد؛ زیرا در مورد حیوانات خانگی مرسوم و اهلی اطلاعات و پژوهش های خوبی وجود دارد؛ اما در مورد حیوانات وحشی مطالعات بسیار اندک است. در عین حال بسیاری از حیوانات حیات وحش، قابلیت مراقبت های بهداشتی اولیه را ندارند. به عنوان مثال نمی توان به درستی آنها را تحت معاینه قرار داد، از آن ها آزمایش خون گرفت و آزمون های متداولی که برای حیوانات خانگی مرسوم وجود دارد را برای شناخت بیماری های آن ها انجام داد.
** بازار داغ فروش حیوانات وحشی به جای حیوانات خانگی مدت زمانی نمی گذرد که شهروندان با خبر پیدا شدن شیر و پلنگ در خیابان های تهران غافلگیر شدند. همین امسال بود که تصاویری نیز از دور زدن برخی شهروندان با پلنگ و ببر در فضای مجازی دست به دست شد و چنین اقداماتی باعث شد تا رییس پلیس تهران بزرگ، مهرماه امسال از گردش عده ای از شهروندان با حیوانات وحشی انتقاد کرده و از برخورد با این افراد خبر دهد. حال این سوال برای اذهان پرسشگر مطرح می شود که آیا نگهداری از چنین حیواناتی بدون خطر است؟ دکتر مشیری در پاسخ به این سوال که آیا شیر و پلنگ قابلیت نگهداری در خانه را دارند، گفت : اهلی شدن یک حیوان ارتباط بسیار زیاد با هوش اجتماعی آن حیوان دارد. نکته مهم آن است که قدرت بدنی حیوان بسیار مهم است. هرگز نباید حیوانی با قدرت بدنی بالاتر از انسان را به عنوان حیوان خانگی در نظر گرفت. چنین حیوانی قابل اعتماد نیست. بطور مثال شیرها این امکان را دارند که با شکار خود ساعت ها بازی کرده و رابطه دوستانه برقرار کنند؛ اما در نهایت شکار خود را از هم بدرند. در مورد حیواناتی همچون تمساح هم باید گفت افراد زیادی در سراسر جهان وجود دارند که سال ها از یک تمساح مراقبت می کردند؛ اما یک روز همان تمساح به آن ها حمله کرده و باعث قطع عضو یا مرگ آن افراد شده است. بطور حتم شهروندان این روزها دیده اند که برخی افراد از جانورانی همچون مار، سمندر و لاکپشت نگهداری می کنند و با نزدیک شدن ایام نوروز، بازار فروش این حیوانات قوت می گیرد. دکتر مشیری با رد خانگی بودن بسیاری از این نوع از حیوانات، تاکید کرد: در حیواناتی چون مار حجم مغز کوچک و بخش حافظه بسیار ضعیف است. حافظه باعث علاقه مندی و اطاعت پذیری می شود. مار نمی تواند فرد صاحب خود را به یادآورد؛ بنابراین بسیار طبیعی است که در صورت گرسنگی به صاحب خود حمله کند. در عین حال حیواناتی که در محیط مرطوب زندگی می کنند، احتمال انتقال انگل ها را بیشتر دارند. همچنین حیوانات دو زیستی همچون سمندر، نیز خالی از خطرات بهداشتی نیستند؛ زیرا با توجه به اینکه می توانند در محیط های آبی و خشکی زندگی کنند، چرخه بسیاری از انگل ها در این بازه ی زیستی کامل شده و بنابراین می توانند به عنوان ناقل این انگل ها عمل نمایند.
** هرکسی قادر به نگهداری صحیح از حیوانات نیست آیا هرکسی قادر است که از هر حیوانی نگهداری کند؟ و آیا نگهداری از این موجودات به ظاهر دوست داشتنی، آسان، بی هزینه و بی خطر است؟ در پاسخ به این پرسش، دکتر مشیری معتقد است: هر تصمیم گیری، نیازمند الزاماتی است. نگهداری از حیوانات خانگی نیز نیازمند پیش شرط هایی است. بحث اول در نگهداری از حیوانات خانگی، شناخت کافی است. باید از خود پرسید که آیا حیوان خانگی یک عروسک است یا یک موجود دارای شعور و حق حیات؟ این سوالی است که فرد نگهدارنده باید در ذهن خود به پاسخ آن برسد. حیوان خانگی قرار نیست عروسک یا اسباب بازی افراد باشد. هر حیوان خانگی یک دنیای جدید و پیچیده است. در درون این دنیا اتفاقات بسیار زیادی می افتد که فرد خریدار، حامی یا نگهدارنده حیوان باید اطلاعاتی اولیه از آن داشته باشد دکتر مشیری افزود: حیوانات و انسان ها، حقوقی و تکالیفی در قبال هم دارند. نمی توان حقوق حیوانات را فراموش کرد. حیوانات نیز همچون انسان ها مسائل پزشکی و روانی دارند و می توانند دچار افسردگی و پرخاشگری شوند. بروز چنین مشکلاتی در حیوانات خانگی اغلب ناشی از عدم شناخت صاحبان حیوانات از آنان است. بطور مثال مراقبت بیش از حد از حیوانات می تواند باعث لوس شدن یا وابستگی آنان شود و حیوان اعتماد به نفس خود را از دست می دهد. حیوان می تواند بیش از یک کودک به صاحب خود وابسته شود و در صورت دوری از صاحب خود دچار بیماری می شود. نمی توان حیوانی را تحت مراقبت گرفت و چند روز بعد آن را رها کرد. در این صورت صدمات شدید روانی و جسمانی به این حیوان وارد می شود.
** تاثیر درمانی حضور حیوانات خانگی نگهداری از حیوانات خانگی، در برخی موارد می تواند آثار مثبتی نیز داشته باشد. دکتر علی مشیری در همین ارتباط گفت: بحث درمان با نگهداری حیوان خانگی می تواند باعث درمان افسردگی یا بحران های روانی هم شود و امروز یک روش رایج در درمان بیماری های روانی است. وی به کمبود تحقیقات در این زمینه در ایران اشاره کرد و افزود: متاسفانه همکاری میان دامپزشکان و روانشناسان در ایران محدود است و کمتر تحقیقاتی در این حوزه صورت گرفته است. تاکنون پایان نامه و تحقیقات چندانی در خصوص تاثیر نگهداری حیوانات بر روان افراد در ایران انجام نشده است؛ اما استفاده از نگهداری حیوانات خانگی برای درمان مشکلات روانی در برخی بیماران، در جهان سابقه طولانی دارد و تحقیقات نشان داده است نگهداری از حیوانات خانگی برای افراد مسن، جهت انگیزه دادن به افراد و سرگرم کردن آن ها بسیار مفید و مناسب است.
** سوالاتی که باید از خود پرسید اگر فردی قصد نگهداری از حیوان خانگی را داشته باشد، آیا می توان بلافاصله دست به این اقدام بزند یا برای این مهم، وجود پیش شرط هایی ضروری است؟ این پژوهشگر حیوانات در پاسخ به این سوال تاکید دارد: فرد باید دلیل کافی برای نگهداری از حیوانات داشته باشد. ما با موجود زنده سرو کار داریم. نگهداری از حیوانات خانگی نیازمند تعهد است. فرد باید از خود بپرسد که چرا قصد نگهداری حیوان خانگی دارد؟ قصد تهیه چه نوع حیوانی دارد؟ از چه راهی حیوان را بدست می آورد؟ آیا می تواند از این حیوان نگهداری کند؟ امکانات و شرایط نگهداری از این حیوان همچون محیط مناسب و غذای کافی را در اختیار دارد؟ این حیوان چه جایگاهی در زندگی فرد دارد؟ و آیا نیازی به حضور این حیوان در زندگی خود دارد؟ آیا وقت کافی برای نگهداری از حیوان دارد و آیا اعضای خانواده فرد با این کار موافقت دارند؟ دکتر مشیری می افزاید: نگهداری از حیوان هزینه بردار است و بار مالی برای افراد ایجاد می کند. حیوان خانگی نیازمند واکسن، معاینه دوره ای، تغذیه سالم و مناسب و مراقب های بهداشتی است. همچنین افراد باید پیش از تصمیم گیری برای نگهداری از حیوانات، از شرایط روانی خود و آمادگی برای نگهداری از حیوانات، اطمینان حاصل نمایند. وی به کمبود اطلاعات و آگاهی شهروندان در این باره اشاره می کند: افراد باید برای نگهداری از حیوانات یا ارتباط با آن ها آموزش ببینند. جهت آموزش شهروندان باید مطالب علمی در مورد حیوانات به آن ها یاد داده شود. بسیاری از افراد حتی نمی دانند چیزی به نام دامپزشک یا دامپزشکی وجود دارد. شهروندان باید بدانند حیوانات خانگی لزوماً خطرناک و آسیب زننده نیستند. این تصور غلط است؛ اما نگهداری از آن ها نیز ممکن است مشکلاتی را ایجاد نماید. برای ممانعت از بروز مشکلات بهداشتی ناشی از نگهداری حیوانات، معاینه دوره ای یک ضرورت است. باید نسبت به مخاطرات حیوانات خانگی و هزینه های آن آگاه بود و آگاهانه از این حیوانات نگهداری کرد.
** حیواناتی که متعلق به ایران نیستند این یک واقعیت است که نمی توان از هر حیوانی در هر مکان و شرایط آب و هوایی نگه داری کرد؛ اما بسیار از شهروندان یه این مساله توجه نمی کنند. بسیاری از پرندگانی که در فروشگاه های حیوانات خانگی به فروش می رسند، از مناطق مرطوب و استوایی به ایران قاچاق شده اند و برخی حیوانات خانگی پر طرفدار بومی مناطق سردسیر سیبری هستند. نگهداری از این حیوانات در ایران، باعث ایجاد مشکل و بیماری در این حیوانات خواهد شد. دکتر مشیری ذکر کرد: برای نگهداری از حیوان باید به تطبیق ویژگی های جسمانی حیوان به آب و هوای محل نگهداری نیز دقت کرد. حیوانی که زاده محیط سردسیر است را نمی توان در جنوب ایران نگهداری کرد. در این حالت حیوان دچار مشکلات جدی خواهد شد. برخی حیوانات پرخاشگر، انزواطلب و لجباز هستند و باید بیش از حالت عادی مراقب رفتار چنین حیواناتی بود. وی توصیه های بهداشتی اولیه ای نیز ارایه داد و گفت اولین نکته آن است که بعد از دست زدن به حیوان خانگی، باید حتما دست ها را شست. دومین نکته آن است که جای استراحت حیوانات خانگی روی بستر خواب انسان ها نیست. حیوانات خانگی باید جای مخصوص به خود را داشته باشند. سومین نکته نیز آن است که کودکان، زنان باردار و افرادی که سیستم دفاعی ضعیفی دارند مانند بیماران سرطانی تحت درمان با شیمی درمانی، آسیب پذیرترین گروه ها در برابر حیوانات خانگی هستند و باید بیش از سایر گروه ها مراقب آنان بود. نکته مهم دیگر نیز آن است که حیوانات ممکن است با خراش دادن بدن انسان، وی را مبتلا به بیماری نمایند. از همین رو باید چنین اتفاقاتی را جدی گرفت. این دامپزشک متذکر شد: افرادی که حیوان خانگی دارند باید حتما قبل از ازدواج آزمایش های لازم و مربوط را صورت دهند تا از عدم انتقال بیماری احتمالی به همسر یا فرزند خود مطمئن شوند.
** حیوانات خانگی؛ میزبان بیماری های مشترک وجود برخی بیماری های مشترک میان انسان ها و حیوانات، یکی از موضوعات نگران کننده برای خانواده ها و شهروندانی است که با حیوانات خانگی مواجه می شوند. اغلب شهروندان با دیدن یک حیوان خانگی از خود می پرسند آیا امکان انتقال این بیماری از انسان به حیوان وجود دارد یا خیر؟ دکتر مشیری در این ارتباط می گوید: بیماری های مشترک به دو گروه بیماری های قابل درمان و بیماری های خطرناک و غیرقابل درمان تقسیم می شوند. بطور مثال هاری بیماری مشترک غیرقابل درمان است که البته می توان با واکسن و سرم تراپی از مرگ افراد جلوگیری کرد. «تولارمی»، «سالک» و «لپتوسپیروز»، از جمله دیگر بیماری های مشترک خطرناک هستند که می توانند از حیوان آلوده به انسان منتقل شوند. همچنین قارچ پوستی یکی از بیماری های رایج است و از طریق تماس افراد با پوست حیوانات آلوده منتقل می شود. این پژوهشگر حوزه حیوانات با رد کردن برخی باورهای غلط در ارتباط با بیماری های مشترک حیوانات خانگی و انسان ها افزود: برخلاف تصورات رایج، ممکن است بیماری «جَرَب» و «شپش» حیوانات، به انسان ها منتقل شود؛ اما تاثیر چندانی بر انسان ها ندارد و تنها موجب خارشی محدود و کوتاه مدت در پوست انسان می شود. جرب ها بیماری های اختصاصی هستند و تنها با بدن آن حیوان خاص هماهنگ می شوند. همچنین این باور که گربه باعث نازایی می شود، درست نیست. «توکسوپلاسما» انگلی است که ممکن است علائم بیماری توکسوپلاسموز را در انسان ایجاد کند؛ اما لزوما از طریق گربه منتقل نمی شود. این انگل به طور کلی در افرادی که سیستم ایمنی خوبی دارند مشکل چندانی ایجاد نمی کند. فقط در موارد استثنایی اگر مادری اقدام به بارداری کند و گربه ای وی را چنگ بزند و یا بگزد و خود گربه نیز مبتلا به توکسوپلاسموز حاد باشد، با عدم تشخیص و درمان به موقع، این بیماری می تواند به جنین نیز منتقل گردد. در این حالت سیستم دفاعی جنین این انگل را به عنوان تهدید نخواهد شناخت و نوزادان آلوده به این انگل به شدت در معرض خطر قرار می گیرند. البته باید توجه کرد که ده ها راه برای انتقال این انگل وجود دارد. بطور مثال سبزی یا میوه آلوده هم می توانند موجب انتقال این انگل شوند و گربه عامل اصلی انتقال این بیماری نیست.
** چه زمانی می توان از یک حیوان در خانه نگهداری کرد؟ بارها دیده شده است که شهروندان پرنده ای کوچکی را که از لانه خود بیرون افتاده یا بچه گربه ای را که در خیابان پیدا کرده اند، به خانه برده و از آن نگهداری می کنند. اما این اقدام تا چه اندازه ایمن است؟ دکتر مشیری در این ارتباط پاسخ داد: حیوانات باید پیش از ورود به خانه ها، سن لازم را طی کرده و آمادگی تربیت پذیری و یا سازگاری با شرایط جدید را پیدا کرده باشند. یکی از معضلات موجود، بهداشت ضعیف تعداد قابل توجهی از مراکز پرورش دهنده حیوانات خانگی است. متاسفانه مشاهده می کنیم که برخی از این حیوانات در شیرخوارگی، برای نگهداری در خانه ها از مادر خود جدا می شوند. این یک جنایت در حق حیوان و مادر آن حیوان است. حیوانات شیرخواره در معرض خطر هستند و احتمال دارد که به سرعت جان خود را از دست بدهند. حیوان پیش از نگهداری در خانه باید ابتدا تحت معاینه قرار گرفته و سپس انگل زدایی شده و واکسن خود را دریافت کرده باشند. وی در رابطه با تزریق واکسن حیوانات خانگی نیز متذکر شد: واکسن باید در دمای خاصی از زمان تولید تا مصرف نگهداری شود. بسیاری از پرورشگاه ها دوره درمان و واکسیناسیون را بلد نیستند؛ اما اقدام به چنین کاری می کنند. هرگونه تزریق واکسن باید با نظارت دامپزشک و تحت شرایط خاص صورت بپذیرد. همچنین با آن که قرص ضد انگل به وفور در بازار یافت می شود، تجویز آن باید در مراکز تخصصی انجام بگیرد.
** نگهداری از حیوانات خانگی و فقدان قوانین لازم با وجود قوانین متعدد برای نگهداری از حیوانات خانگی در جهان، کشور ایران همچنان فاقد قوانین محکم و دقیق در این ارتباط است. این متخصص حوزه حیوانات خانگی درباره قوانین ضروری برای نگهداری حیوانات، متذکر می شود: باید قوانینی ایجاد شوند که صاحبان دام های خانگی موظف به مراقبت بهداشتی از حیوانات خود نمایند. همچنین دریافت گواهی سلامت برای حیوانات خانگی باید اجباری شود. در وضعیت فعلی هیچ ضمانت اجرایی برای اینکه افراد ملزم شوند تا برای حیوانات خانگی خود گواهی سلامت اخذ کنند، وجود ندارد. این دامپزشک می افزاید: نگهداری حیوانات باید قانونمند شود. سلامت شهروندان در گرو این الزامات است. امروزه به جز مراکز فرودگاهی، در اغلب مواقع مرکز دیگری برگه سلامت حیوانات خانگی را کنترل نمی کند. این فقدان قانونی می تواند برای سلامتی شهروندان بسیار خطرناک باشد.
** کمبودها در حوزه کنترل و درمان حیوانات خانگی حیوانات خانگی نیز همچون ما انسان ها بیمار می شوند. اما امکانات مراقبتی برای حیوانات خانگی در کشور بسیار محدود است. دکتر مشیری در این ارتباط گفت: تاسیس کلینیک ها و بیمارستان های دامپزشکی در ایران بسیار پرهزینه است و هیچ حمایتی از دامپزشکان نمی شود. بسیاری از دامپزشکان ناچارند از دستگاه های انسانی برای بررسی بیماری های حیوانات استفاده کنند و بطور مداوم درگیر مسائل و مشکلات اولیه مراکز درمانی خود هستند. وی افزود: علم دامپزشکی بسیار گسترده است و ما نیازمند تخصص های جدید در حوزه حیوانات هستیم. نظام آموزشی ما فاقد رشته های مناسب پیرادامپزشکی مانند پرستاری است و فارغ التحصیلان رشته های کاردانی و کارشناسی و دکتری حرفه ای و تحصصی در این حوزه نیز آینده شغلی مشخصی ندارند. کلینیک های دامپزشکی اغلب ضررده هستند. در عین حال بیمه حیوانات نیز چندان جدی گرفته نمی شود؛ این در حالی است که در سطح جهان، رشته و حرفه دامپزشکی به سرعت در حال گسترش است. این متخصص در زمینه اموزش حیوانات خانگی هم یادآور شد: متاسفانه ما نظام مدون آموزشی در زمینه تربیت حیوانات نداریم. دامپزشکان وظیفه شناسایی، پیشگیری، کنترل، درمان و ریشه کنی بیماری های حیوانات را عهده دارند. وظیفه آموزش حیوانات خانگی در ایران هنوز جدی گرفته نمی شود و مراکز آموزش و فروش حیوانات خانگی در ایران نیز اغلب غیر حرفه ای و غیررسمی هستند.
