به گزارش بازی دراز،
شب 21 آبان ماه سال 1396 شب وقوع زلزله بزرگ سرپلذهاب تداعی‌کننده خاطره‌ات ناگوار بسیاری برای مردم استان کرمانشاه و نیز ایران اسلامی است؛ زلزله‌ای که چهره سرپل ذهاب را به کلی دگرگون کرد و ماه‌ها غرب استان کرمانشاه را کانون توجه دولت و مردم قرار داد.
حالا با گذشت دو سال از این زلزله بزرگ و در شرایطی که بازسازی در این مناطق تا حدودی پایان یافته با دعوت از «نیک کردار» معاون عمرانی سابق استاندار کرمانشاه که در زمان زلزله و تا حدود 4 ماه بعد این مسؤلیت را برعهده داشت، کوشیدیم زوایای دیگری از این حادثه تلخ را از زبان کسی که در بطن امور مربوط به زلزله و امدادرسانی های اولیه و روزهای شروع عملیات بازسازی و نوسازی مناطق زلزله زده بوده، بررسی کنیم و نظرات وی را در خصوص برخی موارد مهم جویا شویم.
آنچه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی دو ساعته ما با معاون عمرانی سابق استانداری کرمانشاه در دفتر خبرگزاری فارس است.
فارس: لحظه زلزله شما کجا بودید و واکنش‌تان چه بود؟
نیک کردار: من در خانه بودم و یک مرتبه خانه به شدت لرزید و فهمیدم که زلزله وحشتناکی اتفاق افتاده است. فکر می‌کردم زلزله در نزدیکی شهر کرمانشاه رخ داده باشد. بلافاصله آمدم استانداری، ساعت 10:30 استانداری بودم. استاندار آن شب در تهران بود . قبل از من مدیرکل مدیریت بحران و تعدادی از اعضای شورای هماهنگی مدیریت بحران آمده بودند و بلافاصله جلسه شورای هماهنگی بحران را برگزار کردیم و اولین کار ما این بود که بفهمیم مرکز زلزله کجا بوده و الان چه وضعیتی داریم.
ابتدا رادیو و تلویزیون و حتی بعضی رسانه‌های خارجی می‌گفتند این زلزله در عراق اتفاق افتاده. در همان جلسه متوجه شدیم زلزله در غرب استان و شهرستان سرپلذهاب اتفاق اقتاده و شهرستان‌های گیلانغرب و قصرشیرین و مخصوصاً سرپلذهاب را متأثر کرده است. شدت زلزله به حدی بود که حتی در عراق، ترکیه و کویت هم احساس شده بود.
فارس: شما شب اول برآورد چقدر خسارت داشتید؟
نیک کردار: در ساعات اولیه چون چون هنوز اطلاعات جمع آوری نشده بود، برآورد دقیقی نداشتیم. همان شب بلافاصله گروه‌های امداد و نجات فرمانداران که مسؤول شورای هماهنگی بحران در شهرستان‌ها هستند به اضافه هلال احمر شروع به کار کردند.
با اعزام نیروهایی به ارزیابی وضعیت میدانی منطقه پرداختیم و اطلاعات به مرور کامل شد. در زلزله معمولا در ساعات اولیه عددها کم است و آرام آرام به اعداد اضافه می‌شود و آمار تصحیح می‌شود.
صبح روز بعد از زلزله تقریبا یک تصویر نسبتا روشن از ماجرا داشتیم. شهر سرپل علیرغم فاصله 70 کیلومتری از مرکز زلزله، بیشترین خسارت را متحمل شده بود و بعد از آن ثلاث باباجانی،گیلانغرب، قصرشیرین و اسلام آباد و حتی در شهر کرمانشاه در محله الهیه چند خانه در کناره رود قره‌سو تخریب شدند و خیلی از خانه‌های دیگر آسیب جزئی دیدند.
فارس: شما چه زمانی شوکه شدید و از حجم خرابی‌ها و گستردگی زلزله جا خوردید؟
نیک کردار: تعداد تلفات به ما امید می‌داد که حجم‌خرابی‌ها کم باشد، ولی اوایل صبح متوجه شدیم خرابی‌ها مخصوصا در شهر سرپلذهاب و روستاهای حد فاصل سرپل به تازه‌آباد و خود شهر تازه‌آباد و بعد از آن گیلانغرب و قصرشیرین و در اسلام‌آباد هم بیمارستان و بخشی از مسکن مهر آن تخریب شدا بود و در این زمان بود که متوجه شدم علیرغم حجم کم تلفات انسانی، خرابی‌ها زیاد است و شوکه شدم.
فارس: پس انتظار این حجم از تخریب را نداشتید.
نیک کردار: وقتی شدت زلزله 7/3 ریشتر اعلام شد و متوجه شدیم مانند زلزله بم فاصله زلزله با سطح زمین کم بوده است (هرچه زلزله عمقش کمتر باشد و بت سطح زمین نزدیک باشد قدرت تخریبش بالاتر می‌رود) فهمیدیم قدرت تخریب زلزله زیاد بوده است.
فارس: معاونت عمرانی استانداری از چه زمانی درگیر کار شد؟ و چه کارهایی انجام داد؟
نیک کردار: آقای استاندار شب زلزله بلافاصله با رئیس اورژانس کشور چون هواپیما نبود با خودرو به سمت کرمانشاه حرکت کرد و ساعت 5 صبح کرمانشاه بود و مجددا جلسه شورای مدیریت بحران را تشکیل دادیم و استاندار بدون درنگ به سمت اسلام‌آباد و سرپل حرکت کرد که به صورت میدانی اوضاع را بررسی کند.
طبق قانون مدیریت بحران در نبود استاندار جانشینی استاندار در شورای هماهنگی مدیریت بحران بر عهده معاونت عمرانی است ما نیز از همان ابتدا سخت درگیر کار بودیم.
روزهای اول ساعات طلایی امداد و نجات است. ارتش، سپاه و هلال احمر در همان ساعات اولیه به کار ورود کردند. قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا چون به خاطر طرح گرمسیری در منطقه بود و نیروهای زیادی داشت خیلی سریع به بحث امداد و نجات و بعدها اسکان اضطراری و بعدها اسکان موقت ورود کرد.
وظیفه اصلی آواربرداری به علت تخصصی که برای جلوگیری از آسیب رساندن به افراد در حین آواربرداری لازم است به عهده هلال‌احمر و نیز بنیاد مسکن و راه شهرسازی بود که وظیفه بسیار سختی بود.
اورژانس کشور و بیمارستان‌ها در ساعات اول خوب پای کار آمدند و 90 درصد امداد و نجات تا ظهر روز بعد تمام شد. هوانیروزبه دلیل اینکه شب نمی‌توانستند پرواز کنند از صبح زود کار انتقال مجروحین به مراکز درمانی را برعهده گرفت و گروه‌های امدادی ارتش و سپاه پای کار آمدند و واقعا کار بسیار خوبی با کمک خداوند و هدایت استاندار و کمک دلسوزانه همگان در بحث امداد و نجات انجام شد.
بعد از امداد ونجات به سمت اسکان اضطراری رفتیم. در یک صحرای محشر با کسانی مواجه بودیم که برخی از آنها اعضای خانواده‌هایشان را از دست داده بودند و سرگردان و حیران در شرایطی که آب و برق و گاز و همه چیز قطع است و همه تشنه‌اند. در این شرایط ارتش، سپاه، هلال احمر و دانشگاه علوم پزشکی پای کار بودند و مردم هم که دیدیم چه حماسه‌ای در یاری رساندن به مردم زلزله‌زده درست کردند.
فارس: بحث اسکان زلزله‌زدگان یک چالش جدی بود, در این مورد برایمان توضیح بفرمایید.
نیک کردار: اسکان اضطراری و توزیع چادر به عهده هلال احمر است. قصرشیرین و سرپل و گیلانغرب خوشبختانه گرمسیر بودند و این موضوع مقداری به ما فرصت داد، ولی ارتفاعات ثلاث‌باباجانی سردسیر بود. یک ایرادی که به همه از جمله خود من وارد است این بود که در همان ساعات اولیه باید دست هلال‌احمر را باز می‌گذاشتیم و تأکید می‌کردیم که سرپل را منطقه‌بندی می‌کردند و از سرپرست خانوارهای ساکن در آنجا ثبت‌نام می‌کردند و به آنها دفترچه می‌دادند و توزیع اقلام من جمله چادر بر اساس دفترچه صورت می‌گرفت تا جلوی سوءاستفاده‌ها گرفته می‌شد.
متأسفانه این کار دیر انجام شد و شاید علتش حجم فاجعه بود. با اینکه حجم زیادی چادر توزیع شد ولی متأسفانه باز مردم می‌گفتند چادر نداریم. شهر سرپل کلا 14 هزار خانوار داشت ولی 40 هزار چادر در آنجا توزیع شد و در کل منطقه 80 الی100 هزار چادر توزیع شد. البته استاندار اعتقاد داشت در این خصوص پرت کمی داشته‌ایم و در دنیا بعضی کشورها پرت توزیع چادر نسبت به خانوار یک به هشت بوده است.
فارس: کشور ما کشور زلزله خیزی است و در دهه‌های مختلف بحران‌های زیادی همچون سیل, زمین‌لرزه, جنگ و ... را تجربه کرده‌ایم، این تجربیات کجاست؟طبیعتا یک جای کار می‌لنگد. ما می‌توانستیم از مرکز آمار تعداد و خانوارها و... را استعلام بگیریم.
نیک کردار: بله این اشکال کار ما بود. البته این موضوعات باید زمان آرامش مطرح شود و هلال احمر و سازمان مدیریت بحران کشور در این رابطه برنامه‌ریزی کنند و خودشان را به چالش بکشند و برای شرایط بحرانی در کشور بلاخیز ما آماده شوند.
یعنی ما باید یک سازمان مدیریت بحرانی داشته باشیم که در دوران آرامش در حال آموزش,تمرین, بروز کردن و آماده‌سازی باشد.
البته موضوع دیگر اشکال در قانون مدیریت بحران کشور است که باید اصلاح شود. الان تمام مسؤولیت بحران‌ها بر عهده سازمان مدیریت بحران کشور است در حالی‌که تمام اعتباراتش دست سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی است و برای کوچکترین هزینه‌ای باید با سازمان مدیریت مکاتبه و از آن اعتبار دریافت کند.
فارس: در کرمانشاه این مشکل را داشتیم؟
نیک کردار: در استان ما هلال احمر مقدار زیادی آذوغه ذخیره داشت و هلال احمر نیز اعتباراتی دارد که معطل اعتبارات دولتی نماند. ما در روزهای اول با کمک همه نهادها و مردم نیازهای زلزله‌زدگان را تأمین کردیم.
قانون ما اشکال دارد چون در بحران باید در همان دقایق اول شروع به خرج کردن کرد. در برخی کشورها اصلا وزارت بحران داریم که همه نیروهای آن آموزش دیده و وظیفه مند و با اختیارات کامل وارد عرضه می‌شوند. شاید کشور ما هم نیازمند چنین مجموعه‌ای باشد.
فارس: یکی از اتفاقاتی که در زلزله حواشی زیادی داشتم مسکنهای مهر بود. شما این ادعا را که عده‌ای مطرح کردند مبنی بر اینکه سازه‌های مسکن مهر بسیار ضعیف بودند را تأیید می‌کنید؟
نیک کردار: نه اینگونه نبود. نباید جفا کنیم. واقعیت را باید گفت. مسکن مهر اسلام‌آباد از بین حدود 100 بلوک 2 تا 3 بلوکش تخریب شدت بود این یعنی کار طراحی مشکل نداشت و کار اجرا غلط بوده است. در سرپل در مجتمع 524 واحدی شهید شیرودی اسکلت‌ها همگی نسبتا سالم بودند و این یعنی خوب بودند ولی دیوارها چون رعایت آیین‌نامه 2800 را نکرده بودند و دستک‌ها و قیدهای لازم را نزده بودند ریزش کرده بودند. دیوارها داخل اسکلت نبودند و مقداری جلوتر از اسکلت ساخته شده بودند.
در میزان خرابی جنس زمین بسیار مهم است در سرپل خانه‌هایی که روی زمین‌سخت و یا دامنه‌ها بودند با وصف اینکه خوب ساخته نشده بودند اما آسیبی ندیدند ولی در محله فولادی به علت اینکه خانه‌ها روی خاک دستی بنا شده بودند بیشترین خرابی را داشتیم.
فارس: در مورد مسکنهای مهر فضای بد و مسمومی درست شده بود. برخی‌ها در دولت این قضیه را مطرح کردند و خیلی از توجهات به این سمت رفته بود که آیا مسکنهای مهر خوبند یا بد؟ در صورتی که مسأله اصلی چیز دیگری بود.
نیک کردار: بله مسأله ما خوب یا بد بودن مسکن مهر نبود. مسکن مهر ممکن است گاهی در طراحی یا گاهی در اجرا اشکال داشته باشد که باید طراح و یا ناظر مریوطه را بازخواست کرد. متأسفانه بخشی از این موضوع سیاسی شد و این خوب نبود.
فارس: الان سازهای ما در سرپل ذهاب و ثلاث مقاوم‌تر شده‌اند چون در زلزله‌های قوی بعدی تلفات نداشتیم و تخریب بسیار کم بود.
نیک کردار: بله حتما سازه های ما بسیار مقاوم‌تر شده‌اند مخصوصا در روستاها که از خانه‌های سنگی و خشت و گلی به خانه‌هایی که یک کلاف و اسکلت بتن آرمه دارند, رسیده‌ایم. حتی خیلی از خانه‌هایی که تخریب نشده بودند از فرصت بازسازی استفاده کردند و خانه‌هایشان را نوسازی کردند. در شهرها مهم‌ترین مسأله در ساختمان‌سازی فنداسیون آنهاست چون اگر پی ساختمان جواب بدهد و در اجرای سایر بخش‌ها کم‌کاری نشود ساختمان تا حد زیادی ایمن خواهد بود.
فارس: ارزیابی شما از روند بازسازی و نوسازی در مناطق زلزله‌زده چیست؟ آیا خوب پیش رفته‌ایم یا می‌شد بهتر وضعیت موجود کار کرد؟
نیک کردار: دولت در بازسازی روستاها اعتبارات خوبی را اختصاص داد و با آمدن مقام معظم رهبری به منطقه همه حساب کار دستشان آمد و فهمیدند باید در اینجا درست کار کنند. ما هم بسیار تلاش کردیم که اطلاعات مناسبی از وضعیت منطقه به دولت ارائه دهیم و دولت هم همکاری کرد و کار مربوط به روستاها در سال اول تقریبا جمع شد. حسن کار در روستاها این بود که مردم هم آستین‌ها را بالا زدند و همکاری کردند و چون اکثر خانه ها یک طبقه بودند و بنیاد مسکن هم در این خصوص تجربه خوبی داشت، زودتر ساخته شدند.
در شهرها علی‌الخصوص سرپلذهاب چند ماه اول صرف خاکبرداری و تعیین مقاومت زمین و نقشه‌های شهرداری و ضوابط جدید شد. من مصوبه‌ای را گذراندم که حتی 10 درصد سطح اشغال بیشتری برای خوشحالی مردم به آنها بدهند و خیلی از موارد کمیسیون ماده 5 که مردم باید به خاطرش به کرمانشاه می‌آمدند را تبدیل به دستورالعملی مصوب کردیم و به شهرداری سرپلذهاب سپردیم تا مردم دیگر لازم نباشد به کرمانشاه بیایند.
به مشاورین گفتیم مقاومت خاک در نقاط مختلف را به دست بیاورند و این‌ها را تبدیل به دستورالعمل‌هایی کردیم و مردم شروع کردند به ساخت و ساز و خیلی‌ها خانه یک طبقه را دوطبقه و سه طبقه ساختند. سال اول کسانی که جنبیدند خانه‌هایشان را تمام کردند و کسانی که تعلل کردند برخوردند به گرانی مصالح و دولت هم مانند قبل نتوانست به آنها اعتبار اختصاص دهد.
فارس: در پایان نکته‌ای هست که ما به آن اشاره نکرده باشیم و شما بخواهید بیان کنید؟
نیک کردار: در زلزله ما یک مشکلی که داشتیم این بود که نتوانستیم کمک‌های مردم را خوب ساماندهی کنیم. لطف و محبت مردم و کمک‌های خودجوش آنها به حدی بود که ما را غافلگیر کرد.
خیلی از مردم کمک‌ها را به دست دولتی‌ها نمی‌دادند و می‌گفتند باید خودمان آنها را بین زلزله‌زدگان تقسیم کنیم. که این امر باعث می‌شد عده‌ای فرصت‌طلب و کسانی‌که از جاهای دیگر آمده بودند این کمک‌ها را غارت کنند.ا ین را باید آسیب‌شناسی کرد که چرا اعتماد مردم به دولت کم شده است.