همنشینی ترانه و رنگ

به گزارش بازی دراز، مریم حیدرزاده را با ترانه‌هایش می‌شناختم و با وجود برگزاری پنج نمایشگاه نقاشی، قبل از آنکه خودش آنها را بشمارد، فکر می کردم اولین نمایشگاه نقاشی او در حال برگزاری است ولی پس از آنکه لب به گلایه گشود از آن همه مجوز ندادن، لغو کردن و نهی کردن‌ها از ترانه گرفته تا شرکت در برنامه «دورهمی» مهران مدیری و «حالا خورشید» رضا رشید پور، دلیل بی‌خبری خویش را یافتم.
دقایق پایانی سومین روز از نمایشگاه مریم حیدرزاده با عنوان «پس از آن همه حسرت» در گالری مژده بود که با بهانه همه پایتخت نشین‌ها تاخیر قرار مصاحبه را به گردن ترافیک عصرانه انداختم اما حیدرزاده با همان صدای آرام و کودکانه‌اش گفت: خوش آمدید. 
نمایشگاه نقاشی حیدرزاده با عنوان «پس از آن همه حسرت 5» شامل 30 اثر اکریلیک با موضوع طبیعت جمعه نهم آذر در گالری مژده افتتاح شد.
نقاشی‌های او همانند ترانه هایش بوی زندگی می دهد و روایتی واقع گرایانه از طبیعت با رنگ‌هایی خالص است که غالبا بر روی یکدیگر در سطح بوم نقاشی آرام گرفته‌اند و ضربات شکسته و کوتاه قلم مو که احتمالا به دلیل شرایط جسمی حیدرزاده پدید آمده است فضای امپرسونیستی را در یک بستر ناتورالیستی شکل داده است.
رابطه میان ادبیات و سایر هنرها از قرن نوزدهم وجود داشته است و مریم حیدرزاده بر اساس همین سنت آثار خود را در یک پیوند ناتورالیستی- اکسپرسونیستی تعریف می‌کند.
تابلوی نقاشی «اتوکش ها» اثر اِدگار دُگا، هنرمند امپرسیونیست قرن نوزدهم را می توان اولین اثری نام برد که از دیدگاه نظریه پردازان ادبیات تطبیقی، اثر نقاشی ناتورالیست نام گرفت.
اگر اکسپرسیونیسم را شیوه‌ای در نظر بگیریم که هنرمند برای القای هیجانات شدید خود از رنگ‌های تند و اشکال معوج با خطوط زمخت بهره می‌گیرد آثار حیدرزاده را نمی توان «اکسپرسیونیست» نام نهاد و متقابلا در این آثار که برگرفته از جهان احساسات اوست بیشتر با فضایی رمانتیک در نقاشی ها مواجه می‌شویم که در آن شاعر با گرایش بـه سوی خیال و رؤیا به دنبال تحقق ایده‌های شخصی خود در یک واکنش احساسی روی بوم نقاشی است.
نقاشی ها بازنمایی واقعیتی است که خالق هیچ وقت فرصتی برای تجربه دیداری آن به بهانه خلق یک اثر هنری نداشته است و این پایبندی به واقعیتی تجربه نشده، سخت شگفت آور است.
«کاسپر دیوید فردریش» نقاش منظره و طبیعت آلمانی، متعلق به جنبش رومانیتک قرن نوزدهم، معتقد است «هنرمند نه فقط چیزی که در مقابلش می‌بیند را باید نقاشی کند بلکه باید آنچه در درون خود می‌بیند را هم نقاشی کند. اما اگر چیزی در خود نمی‌بیند پس آنچه را در مقابل خود می‌بیند را هم بهتر است نقاشی نکند.»
اگر جمله فردریش را در اهمیت به احساس و درونیات یک نقاش تفسیر کنیم می‌توان مدعی شد که در این جغرافیا هنرمندی زیست می کند که تمام بوم نقاشی اش سرشار است از درونیات.
نقاشی ها در یک رابطه دو سویه چنان قدرتمندانه به مخاطب رودررویش فرمان ایست می دهد که در لحظه تماشا برای کمتر کسی می تواند باور پذیر باشد که خالق این آثار «نابینا» است. در این نمایشگاه نقاشی‌ها همه عاشق اند و ترانه می‌خوانند.

به بهانه پنجمین نمایشگاه نقاشی مریم حیدرزاده، ترانه سرا و نقاش با وی به گفتگو نشستیم.

ایرنا: چرا در تمامی این پنج نمایشگاه نقاشی، عنوان ثابتِ «این همه حسرت» را برگزیدید؟
حیدرزاده: تا زمانی که عمر داشته باشم و نمایشگاه برگزارکنم عنوان «این همه حسرت» را انتخاب خواهم کرد. پشت تمام این تابلوها حسرت های کودکی من است. ازهمان دوران کودکی که نقاشی های بچه ها را در تلویزیون نشان می دادند و نامشان را می‌خواندند همیشه این آرزو در دل من ماند که بتوانم نقاشی هایم را در این برنامه بفرستم. این حسرت در گوشه ای از ذهنم با من قد کشید و بزرگ شد.
کمتر از 4 سال سن داشتم که به آب مروارید مبتلا شدم. عینک ذره بینی بسیار قوی به چشم می زدم و روبروی تلویزیون می نشستم تا پلنگ صورتی ببینم. یکی از دوستان پدرم یک جعبه آبرنگ برای من از کیش هدیه آورد. مادرم گفت، به چشمت فشار می آید، فعلا از آبرنگ استفاده نکن تا عمل جراحی انجام شود. در یک عمل جراحی ساده که می توانست موفقیت آمیز باشد پزشک جراح رشته های عصبی شبکیه چشم را قطع کرد و من دیگر هیچ وقت نتوانستم ببینم و از آن آبرنگ استفاده کنم.

ایرنا: چه شد که به نقاشی فکر کردید؟ 
حیدرزاده: در سال 1384 پس از اتمام دوره اصلاحات فشارهای زیادی بر من وارد شد و برای هیچ کاری مجوز نمی‌گرفتم و کاملا بی کار شدم. در همین روزها در کمال ناباوری دیدم مادرم آن آبرنگ را که در دوره کودکی هیچ وقت فرصت استفاده آن نشد را به یادگار نگه داشت است. یک جعبه آبرنگ بیست تایی که رنگ های آن خشک شده بود، حسرت کودکی من را به لذت تبدیل کرد و اکنون 9 سال است که با آبرنگ و اکریلیک کار می کنم.

ایرنا: معمولا براساس یک تجربه دیداری اجسام و اشیا در ذهن شکل و هویت می گیرند. این پایبندی به واقعیت در آثار یک هنرمند نابینا از کجا می آید؟
حیدرزاده: من با رنگ ها بیگانه نیستم و دسته گل سرخ رنگِ خاله ام را در شب عروسی اش به یاد دارم که شاخه ای از آن چیدم.رنگ ها در ذهن من تعریف دارند و از دوران کودکی تصاویر بسیاری در ذهن دارم و دوست دارم مخاطب با اولین نگاه نقاشی های من را تشخیص دهد ولی به هرحال برداشت من هم از واقعیت در این آثار وجود دارد. 

ایرنا: آیا ترانه ها و نقاشی ها با یکدیگر ارتباط دارند؟
حیدرزاده: عصاره‌ای از ترانه ها در ضمیر ناخودآگاه من وجود دارد که سبب شده است این ترانه‌ها را نقاشی کنم.
آثار من پیوند بین شعر و نقاشی است و قبل از اینکه قلم را در دست بگیرم نمی دانم چه چیزی قرار است نقاشی کنم و همانطور که در اشعارم نمی‌دانستم چه چیزی قرار است بسرایم. به الهام بسیار معتقدم؛ بسیار هیجان انگیز است که نمی دانم در نهایت چه اتفاقی قرار است بیافتد.

ایرنا: چرا طبیعت و در ادامه پاییز چنین نقش پر رنگی در آثار شما دارد؟ 
حیدرزاده: نقاشی های من تلفیقی از سبک ناتورالیست و اکسپرسیونیسم است و طبیعت برای من مفهومی از زندگی است. تمام اشیا جان دارند و ما هستیم که باید به آن روح ببخشیم.
پاییز فصل عاشقانه ها است و نیمه دوم شهریور، آن نسیم خنک حال من را خوب می کند و از اول مهر، سال من شروع می شود. دوستان نزدیکم در این ماه «عید» را به من تبریک می گویند. مهمترین اتفاق های زندگی و ترانه هام در این مدت شکل گرفته و پاییز برای من یک نماد عاشقانه است.

ایرنا: آیا نقاشی ها با کمک کسی ترسیم شده است؟ 
حیدرزاده: رنگ های لازم، مثل قزمز، زرد و نارنجی را در ذهن انتخاب می کنم و خواهرانم آنها را در اختیارم می گذارند و این تنها کمک من است و تمامی نقاشی ها بدون کمک خلق شده است. من تنها کسی هستم که در جهان بدون استفاده از برجستگی بر روی بوم نقاشی می کند. در آستانه ثبت کارها در «گینس» بودیم که قصه غم انگیز تحریم ها شروع شد. 

ایرنا: بازخورد نمایشگاه از طرف مخاطبان به چه صورت بود؟
حیدرزاده: محمد باقرنوبخت، معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان برنامه و بودجه در روز افتتاحیه در این نمایشگاه حضور پیدا کردد. حمیدرضا گرشاسبی مدیرعامل تیم محبوب من پرسپولیس هم آمدند. اساتید و نقاشان بسیاری حضور پیدا کردند و با نظرات و دیدگاهشان آشنا شدم و ای کاش مسئولین نگاه ویژه‌تری به هنر داشته باشد.

ایرنا: دلیل بی خبری حیدرزاده در این سال ها چیست؟ 
حیدرزاده: با پایان دولت خاتمی مشکل مجوز کارم شروع شد و اگر تلاش های دولت آقای روحانی نبود اکنون نیز مجوز کار نداشتم و شرایط بسیار سخت بود؛ مدعی بودند که با خواننده های «آن ور مرز» کار کردم اما کم نیستند افرادی که در این حوزه فعال هستند و نگاه یکسانی به همه وجود ندارد. کاش قانون برای همه یکسان بود در این صورت همه مقابل قانون سرخم می‌کردند و سر تعظیم فرود می‌آوردند.
من نه سیاسی بودم و نه هرگز در سیاست دخالت داشتم. همه کارهای من عاشقانه بوده است و یازده کتاب و چهار آلبوم معرف این است. سخت گیری و زیر میکروسکوپ قرار دادن مریم حیدرزاده سبب شد مجوز چاپ کتاب، انتشار آلبوم و دکلمه و حضور در برنامه تلویزیون را نداشته باشم.
بعد از دوازده سال کتاب «تو را در حضور همه دوست دارم» با تلاش‌های دولت تدبیر و امید مجوز گرفت.

ایرنا: مریم حیدرزاده در سال‌های ممنوع الکاری خود چه می کرد؟ 
حیدرزاده: اگر نقاشی به فریاد من نمی‌رسید، افسردگی می گرفتم. در این سالها به دنبال بزرگترین حسرت زندگی ام نقاشی رفتم و خیلی کامل به آن پرداختم و چون همه چیز را از من دریغ کردند تمام پناه من نقاشی شد.
من بهترین امکانات و پیشنهادات را برای کار و زندگی در خارج از ایران داشتم و حتی در مراحل کسب اقامت کانادا، بدون گرفتن «گرین کارت» به وطن بازگشتم. هیچ کجای دنیا نمی توانم زندگی کنم و در تمامی دوران کاری و زندگی شخصی خود به تمامی قوانین و ضوابط جمهوری اسلامی پایبند بودم. 
برای کسی که در اوج کارهنری است این مسایل موجب شکاف، خلل و در نهایت توقف می شود که می تواند مرگبار باشد و نقاشی توانست من را نجات دهد. 

ایرنا: با این همه علاقه به نقاشی، مریم حیدرزاده اکنون خود را شاعر می داند یا نقاش؟
حیدرزاده: نمی دانم. خیلی سخت است. شاید شاعری که عاشق نقاشی است و دوست دارد که فردا روزی به نام شاعر و نقاش از وی یاد کنند.
البته مجسمه سازی را نیز دوست دارم و صحبت هایی نیز با یکی از اساتید داشتم و امیدوارم در سال دیگر یک اتفاق تازه در زندگی ام تجربه کنم. دوست دارم یاد بگیرم و حرکت کنم. سکون را دوست ندارم.

ایرنا: مریم حیدرزاده شاعر این روزها چه می کند؟
حیدرزاده: حال من خوب است. با «علی رضا عصار» و «امیر مولایی» در حال انجام کار هستم. با «فریدون آسرایی» و «سینا سرلک» و همچنین با بسیاری از خواننده های جوان نیز پروژه‌های همکاری انجام شده است و در ماه های دیگر جدیدترین کتاب ترانه‌هایم وارد بازار خواهد شد.

ایرنا: ترانه ای در دست دارید که برای اولین بار از این رسانه منتشر شود؟ 
حیدرزاده: من دختر پاییز و آبانم
دیوانه‌ات هستم و می‌مانم 
طوفان‌ترین طوفان اگر باشد
من قایقم را خوب می رانم

ایرنا: به عنوان یک ترانه سرا شرایط ترانه در موسیقی امروز کشور چگونه است؟ 
ترانه های موسیقی، حال خوبی ندارند. ترانه ما دچار یک ابتذال شده است و متاسفم برای هیات انتخاب، کارشناسی ترانه و شورای شعر که می‌دانم صاحب دانش هستند و نمی دانم چرا به ترانه ای که از اول تا آخر باید دنبال یک قافیه گشت مجوز داده می‌شود. شنیدم که می‌گویند، زیر فشار شرکت ها قرار داریم. اگر به چند شرکت مجوز ندهند این رویه تکرار نمی‌شود.
همه کارها توسط یک نفر انجام می‌شود؛ ترانه، تنظیم، ملودی، اما آیا یک فرد در همه این موارد دانش دارد. 
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حساسیت را از چهار تا کلمه بردارد و سطح دانش و سواد را افزایش دهد تا ترانه ها اینقدر سهل انگارانه و ابتدایی نباشند. سخت گیری به شکلی باشد که حداقل در ترانه یک پیام صحیح و عاشقانه، صلح طلب و مهرورز وجود داشته باشد.
ترانه های «اردلان سرافراز» و «هوشنگ ابتهاج» را که می خوانیم نگرانی سراسر وجودت را در بر می گیرد که چه کسانی جای پای این اساتید گذاشته اند و خوراک مردم با ترانه هایی تغذیه می شود که همانند اشعار مهد کودک پر ازغلط های وزنی و قافیه ای است.
بسیار اتفاق افتاده ترانه خودم را در ترکیب ترانه‌ای دیگر می‌شنوم یا برخی یک مصرع از حافظ را با مصرعی از خود ترکیب و منتشر می‌کنند که این نهایت بی احترامی به مخاطب است.
اقتباس؛ استاندارد و اصول دارد و این کارهایی که به نام اقتباس منتشر می شود، سرقت است. حال که قانون کپی رایت رعایت نمی شود و درحفظ حقوق مولف قانون محکمی نداریم، کاش بشود به وجدان خود رجوع و شرافتمندانه برخورد کرد.
مریم حیدرزاده، ترانه‌سرا، پنجمین نمایشگاه نقاشی‌های خود را با عنوان «پس از آن همه حسرت» جمعه نهم آذر در گالری مژده افتتاح کرد این نمایشگاه تا شانزدهم آذر ماه ادامه خواهد داشت.