خروج قطر از اوپک؛ انگیزه ها و اهداف

به گزارش بازی دراز، 'سعد الکعبی'، وزیر انرژی قطر صبح روز دوشنبه اعلام کرد که دوحه از ابتدای سال 2019 میلادی و بعد از شش دهه از اوپک خارج می‌شود.
وزیر انرژی قطر در پاسخ به سؤالی در زمینه چرایی اتخاذ تصمیم خروج از اوپک، گفت: «این تصمیم پس از بازنگری راه‌های تقویت نقش بین‌المللی قطر و همچنین در راستای برنامه‌ریزی استراتژیک طولانی مدت اتخاذ شده است.»
به گفته الکعبی کشورش قصد دارد تولید و صادرات گاز مایع (LNG) را تقویت کند و تولید آن را از 77 میلیون تن به 110 میلیون تن برساند.
'حمد بن جاسم آل ثانی' نخست وزیر سابق قطر با دفاع از تصمیم کشورش برای خروج از سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) ، گفت که این سازمان برای اهدافی به کار گرفته می شود که به منافع ملی کشور ما آسیب وارد می کند.
وی در حساب کاربری توئیتر خود نوشت : اوپک سازمانی بی فایده است. این سازمان چیزی به ما اضافه نکرد و خروج از آن تصمیمی حکیمانه است .
واکنش همسایه های قطر از جمله امارات به این تصمیم متفاوت بود.
'انور قرقاش' وزیر مشاور در امور خارجی امارات در توئیتی نوشت : از نظر سیاسی تصمیم قطر برای خروج از اوپک ناشی از شناخت کاهش نقش و نفوذ خود در سایه انزوای سیاسی است و از نظر اقتصادی هم موضوع بسیار کم اهمیت تر از آن است که این تصمیم را توجیه کند اما باید منتظر بود تا رسانه های این کشور در آینده سازمان اوپک را هدف حملات خود قرار دهند.
پس از این که پنج کشور شامل ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا در سال 1960 اوپک را تاسیس کردند، قطر نخستین کشوری بود که به این گروه پیوست. این گروه در سال 1973 پس از اینکه تولید نفت را کاهش داد و کشورهای متحد با رژیم صهیونیستی در جنگ با مصر را هدف تحریم قرار داد، شهرت جهانی پیدا کرد.
در تاریخ اوپک، سه کشور این سازمان را ترک کرده اند اما دوباره به اوپک پیوستند. اکوادور پس از بحران اقتصادی و سیاسی، در سال 1992 اوپک را ترک کرد و عضویتش تا سال 2007 معلق شد. گابن در سال 1995 از اوپک خارج شد اما در سال 2016 مجددا به این گروه پیوست. اندونزی پس از این که به مدت چند سال به واردکننده بزرگ نفت تبدیل شد، عضویتش در اوپک را در سال 2016 تعلیق کرد.
با وجودی که وزیر انرژی قطر در مصاحبه دیروز دوشنبه خود تاکید کرده است این تصمیم فنی و راهبردی است و سیاست نقشی در آن ندارد اما کارشناسان سیاسی و ناظرین امور منطقه دستکم سه دلیل عمده را برای این تصمیم بیان می کنند:

** اعتراض به ناکارآمدی اوپک

کارشناسان اقتصادی می گویند در حالی که کشورهای عضو و غیر عضو اوپک نوامبر سال 2016 میلادی با اجرای طرح کاهش تولید اثبات کردند که این سازمان همچنان در عرصه تعیین قیمت جهانی نفت اثرگذار است ، اقدامات عربستان سعودی و روسیه طی دو سال گذشته که به دنبال اعمال نظرات خود بر این سازمان هستند، موجب اعتراض سایر اعضا شده است.
این کارشناسان اعتقاد دارند که رویکرد اوپک اخیرا با تصمیمات و نظارت این دو کشور نهایی و اجرایی می شود و نقش سایر کشورها در آن لحاظ نمی شود و به همین علت، نارضایتی قطر ممکن است از کمرنگ شدن نقش کشورهای عضو اوپک و اثرگذاری بیش از اندازه اوپک پلاس باشد.
این موضوع پیش از این اعتراض هایی را از سمت ایران هم به همراه داشته است. اعتراض ایران به تصمیمی بود که وزرای نفت کشورهای عضو این سازمان در نشست تیر ماه خود گرفتند. آنها در این نشست توافق کردند که میزان پایبندی اعضای اوپک و کشورهای هم پیمان به کاهش تولید نفت به صد در صد برسد.
این در حالی بود که قبلا اعضای اوپک به همراه چندین کشور تولیدکننده دیگر نفت به رهبری روسیه توافق کرده بودند که برای افزایش قیمت نفت، تولید روزانه این کشورها از ابتدای سال 2017 حدود 1.8 میلیون بشکه کاهش یابد.
نارضایتی ایران از برخی تصمیمات این سازمان در سخنان نماینده ایران در اوپک همزمان با خروج قطر هم تکرار شد.حسین کاظم‌پور اردبیلی، در واکنش به اقدام قطر در ترک این سازمان گفت تصمیماتی که بعضا بدون اجماع اعضا در مورد موارد مختلف گرفته شد باعث شده است که قطر را به این نتیجه برساند که تمرکز خود را بیشتر بر محور تولید گاز بگذارد تا موضوع نفت.
وی افزود: «تولیدکننده‌‌های دیگر از تک روی‌های عربستان و هم پیمانان روسیه عصبانی هستند.»
ناظرین امور منطقه ای همچنین در تایید ناکارآمدی اوپک به عنوان یکی از عوامل موثر در تصمیم قطر به اظهارات مدیرکل اطلاع رسانی وزارت امور خارجه قطر را اشاره می کنند. 'احمد الرمیحی' در پاسخ به وزیر اماراتی که از دوحه به دلیل خروج از اوپک انتقاد کرده بود ، گفت : اقتصاد ما مانند برخی نیست که با یک تلفن توهین آمیز تولید نفت خود را کم یا زیاد کنیم.
الرمیحی در حساب کاربری توئیتر خود نوشت : بله اقتصاد ما آزاد و مستقل است نه مانند کشورهایی که با یک تلفن توهین آمیز ناچار به کاهش یا افزایش تولید خود هستند
قطر یازدهمین عضو بزرگ تولیدکننده نفت در اوپک است که با تولید روزانه حدود 600 هزار بشکه نفت خام، کمتر از دو درصد از کل تولیدات این سازمان را به خود اختصاص می‌دهد. بنابراین خروج این کشور از اوپک اثری پررنگ بر تصمیمات نشست پیش رو در وین که موضوع اصلی آن «کاهش تولید» است، نخواهد داشت. 
می‌توان گفت اهمیت تصمیم قطر برای خروج از اوپک به جهت ضربه‌ای است که به شخصیت این سازمان وارد می‌شود، زیرا یکی از افتخارات اوپک همواره این بوده که با وجود اختلافات خارجی میان اعضای این سازمان، منافع مشترک داخلی در سازمان همواره مورد احترام بوده است. مانند زمانی‌که ایران و عراق به‌ عنوان دو عضو اوپک درگیر جنگ بودند یا حمله صدام حسین به کویت در سال 1991 میلادی. با تمام این تفاسیر، خروج قطر از اوپک می‌تواند تلنگری باشد برای رفتار سایر اعضا و سیگنالی جدی از پایان اوپک که قطعا نیاز به بررسی بیشتر از سمت اعضای این سازمان دارد.

** ادامه تنش با سعودی ها 

عربستان ، امارات ، بحرین و مصر از 5 ژوئن 2017 (15 خرداد 96) با متهم کردن قطر به حمایت از تروریسم کلیه روابط خود با این کشور را قطع کردند و مرزهای زمینی ، دریایی و هوایی را هم به روی این کشور بستند.
تحریم کنندگان 13 شرط برای از سرگیری روابط با قطر تعیین کردند اما دوحه با بیان اینکه این شروط ناقض حق حاکمیت این کشور است ، تاکنون به آن تن نداده است .
به همین دلیل است که برخی کارشناسان معتقدند که این تصمیم ناگهانی قطر در واقع پاسخی به ادامه تنش در این منطقه است . 
'حلیما کرافت' تحلیلگر درباره خروج قطر از اوپک اعتقاد دارد که این حرکت نشان دهنده عمیق تر شدن شکاف های سیاسی میان کشورهای منطقه است .
منابع خبری کویتی روز جمعه گذشته اعلام کردند که شاه سعودی قصد دارد با اعزام 'عبداللطیف الزیانی' دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس به دوحه از شیخ ' تمیم بن حمد آل ثانی' امیر قطر برای حضور در نشست سران شورا که قرار است در این کشور برگزار شود ، دعوت به عمل آورد. 
سی و نهمین نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در حالی قرار است 9 دسامبر (18 آذر ) در عربستان برگزار شود که نشست قبلی این شورا که آذر ماه سال 96 در کویت برگزار شد از سوی سران عربستان ، امارات و بحرین به دلیل حضور امیر قطر تحریم شد.
''محمد بن عبدالرحمن آل ثانی' معاون نخست وزیر و وزیر امورخارجه قطر اخیرا در نشست شورای روابط خارجی آمریکا گفت : شورای همکاری نقش و تاثیرگذاری گذشته خود را از دست داده است و نمی توان چشم اندازی برای تغییر و بهبود این شرایط تصور کرد و این ناراحت کننده است . 
وی افزود: آنچه این روزها در شورای همکاری خلیج فارس مِی گذرد بسیار تاسف برانگیز است در حالی که این نهاد در گذشته یکی از پایدارترین سازمان های منطقه محسوب می شد اما اعمال تحریم های ظالمانه علیه قطر نگاه مردم کشور ما و جامعه جهانی را به این شورا تغییر و نشان داد که این نهاد تاثیر و کارایی خود را از دست داده است. 
محمد بن عبدالرحمن گفت که نمی خواهم بدبین باشم اما معتقدم شورای همکاری خلیج فارس امکان باز تولید نقش گذشته خود را نخواهد داشت . از نظر ما باید شورای همکاری ساختاری قوی و نمونه ای موفق از همکاری های در جهان عرب باشد اما بعید است در شرایط فعلی بتوان به این سمت حرکت کنیم.
طی این مدت امیر کویت تلاش های وسیعی برای حل این بحران انجام داده است اما این تلاش ها تاکنون موفقیت آمیز نبوده است .
بعد از این اختلاف روابط میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس به شدت متنشج شد واختلافات آنان را بیش از پیش کرد به نحوی که در حال حاضر امارات ، بحرین و عربستان در یک سو و کویت ، قطر و عمان هم در سوی دیگر این میدان ایستاده اند.
پنجم آبان ماه جاری و چند روز بعد از آنکه 'محمد بن سلمان' ولیعهد سعودی در سخنانی آشتی جویانه از اقتصاد قطر تمجید کرد ، 'خالد العطیه' معاون نخست وزیر و وزیر دفاع قطر در سخنانی اعلام کرد عذرخواهی از مردم قطر ، پایان دادن به تحریم و آغاز مذاکرات شروط دوحه برای از سرگیری روابط با کشورهای موسوم به مربع تحریم است .
امیر قطر هم 29 آبان ماه گذشته با غیر قابل توجیه خواندن تحریم های اعمال شده علیه کشورش، اظهار داشت : گفت وگو با کشورهای تحریم کننده می بایست براساس اصول ثابت در روابط بین المللی و در راس آن احترام به حق حاکمیت هر کشور و عدم دخالت در امور داخلی آن باشد و این تنها راه حل برای رفع تنش با تحریم کنندگان قطر است .
تلاش برای برگزاری نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در حالی است که وزیران امور خارجه بحرین و مصر 21 آبان ماه پس از پایان دهمین دور مذاکرات مشترک خود که در منامه برگزار شد، در بیانیه‌ای اعلام کردند: به خواسته‌های چهار کشور تحریم کننده قطر (عربستان، مصر، بحرین و امارات) به عنوان پایه و اساس حل بحران کنونی با دوحه، پایبند هستند.
در این بیانیه با تقدیر از تلاش های صورت گرفته از سوی کویت به عنوان میانجیگیر برای پایان دادن به این بحران ، آمده است: تمامی تلاش‌های قطر برای دور زدن این خواسته‌ها تنها به طولانی شدن زمان بحران منجر می‌شود.
'انور قرقاش' وزیر مشاور در امور خارجی امارات هم طی چند روز گذشته با انتقاد شدید از مواضع شبکه الجزیره قطر در پوشش خبری قتل جمال خاشقچی ، روزنامه نگار مخالف بن سلمان که در کنسولگری سعودی در استانبول به قتل رسید ، دوحه را متهم به تلاش برای تضعیف سعودی ها در منطقه و جهان کرد.
بسته شدن شبکه الجزیره قطر یکی از 13 شرطی بود که کشورهای تحریم کننده برای از سرگیری روابط با قطر تعیین کرده بودند.

*** حرکت در جهت سیاست های آمریکا

خروج قطر از اوپک را می‌توان از زاویه سیاست‌های آمریکا نیز دید. رئیس‌جمهوری آمریکا آشکارا با اوپک و سیاست‌گذاری‌هایش در زمینه تولید مخالف است و به دنبال راهی برای تضعیف این سازمان می‌گردد تا به زعم او قیمت‌ها کاهش پیدا کنند. 
پیگیری قانون ضد انحصار در آمریکا موسوم به قانون شرمن (1890) در حالی یکی از راه‌های مقابله با بقای اوپک است که خروج یک عضو قدیمی از این سازمان و سست شدن پایه‌های اتحاد میان سایر اعضا، راه‌حل خوبی برای آمریاکیی ها به نظر می‌رسد.
در همین راستا، خبرگزاری بلومبرگ نیز گزارش داده‌ است که از سال 2003 و سقوط صدام حسین، دیکتاتور معدوم عراق برخی از جمهوری‌خواهان آمریکا همواره تلاش کرده‌اند که عراق را مجاب به ترک اوپک کنند. اخیراً بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران نیز از تلاش‌هایی برای فروپاشی اوپک خبر داد.
از سوی دیگر برخی کارشناسان سیاسی می گویند برتری دمکرات های آمریکا در مجلس این کشور ممکن است در آینده موجب بروز رقابت های سیاسی میان آنها و دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا شود. یکی از حوزه هایی که ممکن است دمکراتهای مجلس آمریکا برای فشار به ترامپ به کار گیرند، روابط با دولت سعودی است به همین دلیل سعودی ها از هم اینک در تلاش برای ایجاد یک اتحاد راهبری با دولت روسیه هستند تا چنانچه در آینده به دلیل فشارهای مجلس آمریکا تهدیدی متوجه این کشور شد امکان استفاده از نفت به عنوان سلاح سیاسی را داشته باشد.
در صورت تحقق این پیش بینی دولت قطر با تولید 600 هزار بشکه نفت و توان افزایش تولید خود به حدود یک میلیون بشکه می تواند متعادل کننده خوبی برای بازار باشد.